Friday, January 16, 2009
Kebudayaan Rungus
Wednesday, January 14, 2009
BOROS RUNGUS OM MALAZU
MENGENALI TUBUH MANUSIA
Munung = Bibir
Tulu = Kepala
Tobuk = Rambut
Tolingo = Telinga
Todung =Hidung
Longon = Tangan
Hakod = Kaki
Poo = Paha
Siku = Siku
Liyou = Leher
Palad = Tapak Tangan
Lapap Hakod = Tapak Kaki
Ongkopu = ibu Jari Kaki
Angkakis = Jari Kelingking
Tuduk = Jari Tengah
Bongit = Janggut
Tutok =Otak
Sambakon = Kening
Kirop = Bulu Mata
Linsou mato = Biji Mata
Roo = Dagu
Nipoon = Gigi
Vi'yang = Gusi
Tiilan = Pipi
Kabang = Mulut
Busul/Buntut = Punggung/Pinggul
Totud = Lutut
Pusood = Tali Pusat
Tizan = Perut
Ampangil = Buku Lali
Dila = Lidah
Sondulu = Kuku
Karam =
Pokilok = Ketiak
Torogukan = Kerongkong
Votis = Betis
Undu-undu = hati =heart
Ongkovizau =
Tompodus = ulu hati = pangkreas
Tavak = Pinggang
Buruzut =
Tontolou = Kemaluan Lelaki
Turoi = Kemaluan Perempuan
Togitung = Bulu Kemaluan
Paganakan = Rahim Perempuan
Pimpiloi = Kelintit
Susu = Buah dada
Kakangkab = Dada
Tinai = Usus
Piuhalan = Pergelangan (Kaki, Bahu, Tangan dll)
Romou Mato = Air Mata
Roloi = Air Liur
Giravat = Jerawat
Bongok = Lemak dibawah dagu
MENGENALI PELBAGAI JENIS POKOK BERBUAH
Batad
Budui = Tembikai
Mangga
Koliabas/kiabas = Jambu
Punti = Pisang
Punti Monulun = jenis pisang dipanggil Monulun
MENGENALI BENDA
Dangol = Parang
Gilingan = suatu benda yang digunakan untuk menjadikan serpihan kecil pada jagung
Goholu =
Tonsung =
MENGENALI BINATANG
Kara = MonyetKogiuw = Babun
Mandahatang = biawak
Buhazo = Buaya
Tambang = Rusa
Kalasiu =
Kolibambang = Rama-rama
Ompirinazou = Pepatung
Tangkalama'ai = Lipan
Vulanut = Ular
Umumuho = Ular Tedung
Topirik = Ular...
Lopung = Ular Sawa
Limbata = Lintah
Sonit = Kura-kura
Ponju = Penyu
Bulukun = Tenggiling
Tikus
Palanuk = Pelanduk
Tobuvan = Burung ....
Gulupu = Siput Emas
Lie'pos = Lipas
Pokozok = Cicak
KESUSATERAAN BANGSA RUNGUS
BAHUL MIAMBAT-AMBAT (BERBALAS PANTUN)
Ini adalah salah satu contoh sesi berbalas pantun yang mana Enuvung memohon maklumbalas daripada komuniti rungus untuk bersama-sama memajukan Kesusateraan Momogun Rungus. Ajakkan Enuvung telah diterima oleh 2 orang iaitu Jahudi dan Joe Byne. Ikuti sesi berbalas pantun ini.
Enuvung
Gumizak poidkodim
Sakag kavagu kano miirung
Poingkakat toindolongozon molohing
Batad piababo dimuli oku
Penuhu hilod tagad noumo
Ilopong ku iti longon ku
Rumamit di miring oho
Jahudi
Silo kud tongkulapai
Om kinodim kodim oku
Mongodim pogi yadi
Mogihim pisompuru
Batad puru gondingon
Om linapak pidsalaon
Amu balun ligohon
Ong tulun borontuwilan
Joe Byne
Lapai to timpak buluntung
Om mongodim-kodim vokon
kodim dot miitung-itung
miampai miirung kobvontugan
Batad palang Tapaqo
Oviton sid timpak gumantung
Sakag borontuvilan antado
sazoton di enuvung
Enuvung
Vongi di mondovungu
Vongi monorimbukou
Tomon ma di Enuvung
Pazazad tungkus di odu
(Ohigak yi Enuvung pazazad tinungkusan ddi odu aki)
Biris di togkol laid, tadjung di tinggol vagu
Tirisan di aki Rungsud, turunan di aki Rungkud
Hodi dazang sid burunai, alo yi Enuvung sid magabai
Momulandai konopuan, mogkulapai koburulan
Nga patazas dit ondoi dau, patabul dit inggid mala
Itazas sidi obpinai, itabul sidi antas pusod
Amu tumanus imuhun, tida lumihong upaza
Imuhun ma di oduku, upaza ma di aki za.
( Koturunan di Rugsud sino ie, yi Enuvung sid kosoduai nga kakal ie andaman ot inantadon dau om asamod/ozi e dot rungus om kiusaha supaya amu tumagak it kebudayaan>kiinginan dau, it supaya it seni & budaya varo gama manaud sampai kolombus sid sukod vagu. Iti no ot bukti samod dau sid Rungus)
MONGONDI - SYAIR
UMPOT KU DONG TINDALONGOZON
TU MANGKAVOT KO DO MINIRONGKOI
OM MININGKUOT KO OM MININGARAZOU
NA MONINDINGKOT DO SONDINGIHON
DA MANANDANGOVOT DO KABANGAZON
SONDIHON DIYONGROGNIS RONDOM
KABAZON DIYONKILONGODUN
DIHOOOHOOI DILO MINONODIU DO KOLINGIZAN
DO KINUMABAI DO KONGOUTAN
DO NAANU DO PIBOLIZAN
NALAP DONG PINTOMONGONUVAN
DIHOOOHOOI DO PIIRIKAAN BARAMBANGAZON
DO PANDANGATAN PO KALANGAZON
NGA SOLUVAN KUNG PO ONG LINUHANG
SUHUL PU MAH KANG KUNIRI
HA NORIKOT TADAU RANGDANGVI
HA NADAVONG O ZAINGGANG HONDUNGUNOU
NGA ROTIZAN DAI MINGASANGAZOU
DAI HUMAJIL DAHI MAHI DAHI KO HUMANDANG
DO LINTANGAN NGA ADI OTUHUNAN
DAI GINSINUDON BANGKANGALON
DO MIKAKAVID DILOT TANGAMBONG
HO MIKUKUMANDAI DILO LONGORONDONG
DO SONGONGKILAP NO ILO GONIT
DO SONGONGKISAL NO KIONGOPONGOLOU
DIHOOOHOOI KIROMPOK DO TINAI KIKANGALON
HO TOPONG LONGO DAI TURING DAIRINGAIZON
HU MONGINDAL DAVI DAZANG
MONGINGKIRUL DA MARINGAVOL
DO MIKAKAVID MA YODINGODING
DO MIKUKUMANDAI MAI SULINGINDAP
HA DAZANG DA MAEI AI MOGONDOI
RAGO NAGO MAGINGINGID
DO LUMUZONG DO KILINGKANGAMABAI
HO DUVO NONGO UMPADON KINGAMAJUNG
PINGGAN NGA DAI BURUNAI
KADON MAJUNG DO MAGANGAVAI
DIHOOOHOOI.. SOLUVAN KU PINGGAN MANGABAI
HOLUNG OMPULAN OMOJUNG
HO ONUVON MA DO LANGAZAM
ALABON MA DO LILINGIVAU
DIHOOOHOOI.. DO YULIN NO DO NI TANGANGOP
DO NITOLINGI NGIK DO MADKO NGINGAKOP
DO NIPORINGIKIT TOLUNGAN
DO POLINGING DO PAVANGASAN
DO MIGASAZOU IH SAMBANGAVON
HO MOKOHOMUDANG PINANDANGATU
DAI MOGILUHUNG DA MINANGKOP
MOGINANAU DAI PININGANGKOP
NGA SUZANGKAMA DO RINANGANJAT
HOGONGA KANGANG TIGONGOMUSANG
HAI ISAI NGARAN ONONG KONGUNON
MOZO TONDOM MONGOMBINGIZON
NGA OLOTONG KAMA YOLUNGOTUNG
HOLOGKO YOLONGOTONG
ONDUS MA ONG BOLIZAN NGA ID
SILO MANG BOZUGAN BOBONGUVAI
DIHOOOHOOI.. BOGIMANG POGINGTUTUNAI
DO SILO MANG POGILONGGUVAI
NGA SUMANDAK MAI DIGOMPIRIT
NGA INAZAM DI ZOMBONGUVON
HAGAIMANG BOLIZAN DA NGA IH
HASURIMAANG BOZUGAN LONGUVAI
HA MAGSAKO DO TINGKUTADON
MONGUDAN DO TINGPAKANGAON
DIHOOOHOOI.. NGA IRAK DAI PUUN DO LINGKUNGUDON
HIMSUMANGAI PO NOGI NGINGIO’ON
HUINDAZAG NAISOLIZO’ON
HUNDAMAAG NAISOMBONUNGUVON
DIHOOOHOOI.. DOT TUMIRANGBAANG DO NOGI ONGULUN
HOI BORONGOTAI DO KININGIZON
DAI TOMBOGOSON KU NI SURIP
TINGKOLISON KU NI TINGILISUL
MONGONDI
Tuesday, November 25, 2008
ASO SAKAG BULAVAN
Sakag bulavan ot guvas,
Nga varo roitan tongaki dot
Nobulavan ot bahazan,
Sakag tokou do nobulavan ot bahazan,
Ranzato tokou ot
Ompiling koposizan do kibahazan..
Kada tokou pongupus bahazan
Sinanda-kalzamata
Tungag om mitungang tokou...
Posik om miposik tokou..
Kambai mikakambai tokou..
Potonguso tokou iti koposizan...
Iduai tokou ti gampasi
Yad kumangkam sid rondom..
It gampasi diti
Dot nindasakan dot bahazan..
Surung rumuvab limpak bahazan..
Surung sunduvan jongis
Rurungan di rungsud....
MOMOGUN NUNUK RAGANG
Pinosusui ontok sakag sakavi,
Varo iso nunuk tagazo,
Nunuk taragang sid Nunuk Ragang,
Sinumuni sid tanga lobong di' Aki Nunuk Ragang
Ong suhuton nopo iri susuzan,
I nunuk ogii nopo ra'an,
Momuraha iadko raha dot ulun,
Nunuk,nakagamut sid sungkad tana,
Nakaraan om nokogirot,
Sid pialatan kogibangan om kavananan,
Pungaranan Bavang Livogu
Aki Nunuk Ragang bobolizan tosundu,
Ki t'anak tolu kusai,
I Aki Rungsud, Aki Longuvai om Aki Turumpok,
Minihas tuh boros dot rundukan,
Sakavi i bavang antad sid burul,
Sino' oku, Lumaag minamangun,
Po murinait noh om rumikot oku..
I Aki Rungsud sid Pompod Tana,
Aki Longuvai napalid sid Pinampang,
Iso poh i Aki Turumpok,
Tandon Tongkob sid Nunuk Ragang,
Ioti noh tolu miobpinai,
Inantadon dot momogun tokou,
Sundung kotongkop pinomorunan,
Aa' handaman dahai ika oi Nunuk Ragang,
Tangon gulu amu dahai olingan,
Sunduvon gulu soluhuton vagu,
Tuh koposizan dahai poinsirili dika,
Kalangadan dahai tikid tadau,
Oulit koposizon iadko dii kodori,
Minihas notongkop pogun diti,
Om siratai noh posorili,
Iri momogun natagak noh tinaru,
Tokou sumuni om t'anganak vagu,
Ihimo tokou noh ralan di' gulu,
Potulid vagu miampai kapasi,
Gisom tungkus monungkus i ranzat,
Rinait di':
Masnah Talu (Noy Arscela)
RUMANDAVI OM YI ONGKOL-ONGKOL
Kada tokou pi-inum suvab-suvab
Tu inono ot kotohok dot bahazan..
Otohok nopo bahazan yadko
It dangol dot aso ot ulu,,
Kukuro kapal lampanit
Aso tulun soumul-umul
Manangkakamot dangol bulzapang...
Bahazan yadko ulu do dangol..
Dangol ulu dot inorusan,
Ringil tarom momingkal pampang..,
Tanak nopo dot rumandavi
Mangarus tulu dangol om mangasa
Do ringil do dangol..
Tu dangol nopo di'usan-usan rumandavi
Inorusan yad ko alzus dot bulzuntung..
Tu avan no ot Kapo-kapozon..
Inono it avanus ot piabil-abil..
Nga podi nopo dot mato..
Nosisiat dot vudsa diongkol-ongkol..
Dangol nopo di'ongkol-ongkol
Kiangkap dot apapag nga
Dazap ot piabil-abil..
Karab sino siti,
Kurab sombo-sopi,
Vaig tanau mosin,
Nalagit kapoi-kapoi...
Tohok vakas Bahazan..
Tilib tongus togulalak
Ka ka no po dino
Onoooooooooooooooooooooo
Ka dit tatangonon kodori
SAMBATAN (Peribahasa/Pepatah/Simbolik)
Harati dau; Osuhul ogi it momodlohing ko it ongo sukod vagu ( mungkin it sukod vagu dit aso tantu ot kobuatano )
Tumurug not gilingan nga kakal pintod pintodon
Harati dau; kakal no mamagama kakal po uhang-uhangon
SULANGU
Kohotung sid monguvou,
Hoodoi langu nunu po ka sonsobonong
nouvahan no laid...kadi angu dinayahan..
Maksudnya: Untuk apa lagi menyimpan niat pada seorang gadis yang telah ternoda
Sumber Maklumat : Jahudi Masilun, Lahad Datu-Kg.Indarason Darat, Kudat.
SUNDA'IT (TEKA-TEKI)
JAWAPAN : GumouiSUNDAIT DIH : Amansa Masilun
Mara Gara Linigou, Somungon Limo-Limo
JAWAPAN : Monongos Langou
SUNDAIT DIH : Amansa Masilun
Palampag Kinoringan, Ponimbang Pituunan
JAWAPAN : Linazang
SUNDAIT DIH : Amasang
Opodok Botung Botung, Notutukan Magapon
JAWAPAN : Makan
SUNDAIT DIH : Amasang
Iso-Iso Torigi, Hatus Panding Kumogos
JAWAPAN : Pazas
SUNDAIT DIH : Ekodo Sait
Onibak Watang-Watang, Elo Momurunai
JAWAPAN : Sundatang
SUNDAIT DIH : Mopingki
Urali Di Yongongon, Hatus Ot monuridong
JAWAPAN : Lontugi
SUNDAIT DIH : Ekodo Sait
Onibak Watang-Watang, Nompus Do Linopot
JAWAPAN : Tukad
SUNDAIT DIH : Mopingki
Misangai Sangai Kito, Kapatai Ko Dohon
JAWAPAN : Tambang/Barambang-
SUNDAIT DIH : Amasang
Miringatad Sid Tagad, Miringpangkis Sid Valai
JAWAPAN : Batad Om Pais-
SUNDAIT DIH : Mopingki
Sangadau Ko Mamanau Amu Emot O Tihud
JAWAPAN : Mingalud
SUNDAIT DIH : Mopingki
Sangadau Managad Amu Ening O Lopok
JAWAPAN : Mongomot
SUNDAIT DIH : Mopingki
Sompurut O Tinogomon, Sonsirang Adakaran
JAWAPAN : Lampu
SUNDAIT DIH : Dinondila Masilun
Songgol Songgolon Puun, Opilapasan Untu
JAWAPAN : Pazung
Lopoton Nu Siti, Aknon Nu Sid Sodu, Kakal E Alasu
JAWAPAN : Lada
SUNDAIT DIH : Amasang
Matai Ulun Tagayo Soribu Tulang
JAWAPAN : Valai Neduanan
SUNDAIT DIH : Amasang
Apat Apat Torigi Pampang Pinaap
JAWAPAN : Sonit
SUNDAIT DIH : Soriou
Apat Apat Torigi Jarum O Pinaap
JAWAPAN : Vogok
SUNDAIT DIH : Mopingki
Tangon Antad Kudat
1. I Linusuvon it pomogunan
2. Anak vagu dit dumagang do balang
3. Anak vagu tosiou
4. Buangkut
5. Bondiu om I Konduruhan
6. Burul om i Gumantung
7. Gulabatu
8. I Gungguripa
9. I Kolobituko
10. I Kukuoyo
11. I Minirogop it gipa om it kokou
12. I Ondu tamanang
13. I Pandangan
14. I Pirizok om I Purakok
15. I Sonit om I mondow
16. I Sorinit
17. Sunsulit om i kidod
18. It Dangol om it talli
19. It Hatus tanganak
20. It Inuvung
21. It Ombolog puhu
22. Itut-itut
23. Kalakau om tambang
24. Kara om sonit
25. Mirumpak I gobuk om I kolibambang
26. Monudding I palanuk
27. Nabatapa
28. Tambang, Kambing, om Mondow
29. Uruk uruk mogihim do lias
30. Usan-usan om i Sarip
IH TONSUNG OM IH GOHOLU
Varo poh ka duvo oh tanak dot usan-usan dot miobpinai ih. It tanak gulu dino Ondu ngaran dau ih Tonsung om ih tobpinai dau dino kusai pinongaran ih Goholu. Inot usan-usan dino kah napatazan no do molohing om yoti no kondiri mogihim dot takanon dau ponuvang dot songakan dot suvab-suvab. Ong soira varo tulun dot mangagaji paibo mongomot nah varo kakanan dih Tonsung om ih Goholu, ong aso nopo nga momuhu no yoti ka dit ongo natatak it ongo parai toriso-riso antad sid tagad dot tulun. Inot tanak usan-usan dino kah gogoukon dot ulun ka tu ong banat nga tosong kinis-kinis om amu po avantang pomurasan ka baiko banal ko aparu kulun ka ih Tonsung om ih Goholu. Soira momodtuhun ogi tongo manuk kah na mamanau no kah yoti mogihim takanon. Ih Tansung nopo kah kadungko gumama banal ko alangkas, na ih goholu nopo om banal ko ahakang kulun ka.
Na insan tadau, varo nokah magahau sinod binatang dino kah tu mogontong it tanak dot Vozoon sino. Na ino Vozoon dinokah Amaazon dinot Usan-usan dino. Na ih Tonsung om Ih Goholu dinokah miniupakat nokah dot mogihim dot sovoon om pokisavaan tu agazon no banal kagi yoti dinokah. Minangagama Lambagan dot pakazan dau kah antad dot kuliit do kazu tu aso no banal ka pakazan dioti usan-usan. Ih Tonsung om ih Goholu dino minogom no sid pisuk tu mimot dinot kogumuiai dot anak vagu om ongo momodsuni. Soira kimot di Tonsung dot banalko avantang ka inot tanak vagu dino rikoto no dau om minomoros dot "Sovoo okuno adi, ongono ong usan-usan oku nga asangup oku gumama nunu nopo suhu nu" ka di Tonsung om gumobu no ih Tonsung sid Anakvagu dino. Iduon nokah tulun ih Tonsung antad sid tanakvagu dino nga amu milod lungkabon tu kinumapit no banal ka ih Tonsung. Ih Goholu nga mad ih tonsung ih soira noimot dau ino Sumuni banal ko Avasi antad no ko tinabpaan dau ino tondu ka tu mamaih manansavo boh gima.
Sokoviai it nokorikot di magahau sinokah banalko mongikum-ikum dinot duvo miobpinai dot usan-usan dinokah tu yadkino ot kobuatano. It Tanakvagu nokopitan dih Tonsung dinokah minuli nokah tu ih Tonsung kakali milit-rilit sid dau. Ih sid panahon dau soira varo ongo rugi antava ongo vatu, posiiton dau ih Tonsung sid rugi om ih dumpang no dau sid ongo kovotuan. Mihis-tihis no bogima raha di Tonsung om ahadan-hadan no yosido topot soira dot ogulian sumusuhut ih dinot Tanakvagu. Nokorikot po sid valai dinot anakvagu kah antad noko nokotigog inot molohing dinot anakvagu ka dioti "Doi.. isai nokokah inot muhut-suhut dikau inot banal noko koluu do rogon" ka dioti. Minonorita nokah diri inot tanakvagu dino it nunu nopo navazaan dau sid karamazan. Na pomoros nopokah inot tidi dau sid anakvagu dino ong sangsaraon ih Tonsung mangagamo dot nunu nopo dot ihsuhu gumama na kintoron noboh sino. Ong amu obosou dot gumama na mimang ko mogidu sino om tumatak no bo ih Tonsung.
Na antaman nopo dinot tidi dinot anak vagu ong amu aparu ih Tonsung. Osopung poh gumama no ih Tonsung, nunu nopo agama nopo dau. Yosido no mitagad, Mongomot, Tumutuh, Sumagou om nunu nopo. Nah kimot po dinot tidi om amu milod ampusan ih Tonsung na banalko otogod inot tidi, aso po mah kasalaan di Tonsung antad noko bambangon do goholu ih Tonsung sampai ahadan ih Tonsung. Soira nogulian ih Tonsung minomoros no yosido sid Ivanon dau dot amu no yosido muli sino gamko mintoron no boh yosido sid sulap sid tagad dau. Na it Anakvagu dinot banal ko osianan di Tonsung, okuro po mah dot araat pomurasan nga banal ko aparu ih Tonsung dot savo dau dino kosuvang banal sid ginavo dau.. kagi po mogontizan no ih Tonsung dot anak dau. Na minioduw no it anakvagu om tidi dau dino kah tu ih kobuatano dinot tidi dau dino banal ko mamatai savo om tanak dau. Minomoros poh vagu it tanakvagu dinokah dot amu no muli yosido sino tu nokoidu no kagi ih Tonsung om mozo no yosido di Tonsung.
Na it Anakvagu om ih Tonsung dinokah minaliu nobo yoti om minvalai om minisodu antad sid molohing dinot Anakvagu. Na ih Tonsung dino tu banalko ulun dot aparukah makin lumaid makin lumundu tu tagad nga otopuan napu om burul gamko oponu-oponu dot lingkut. Ong dapu nga banal noko ogumu, it ongo Panding, Rungou, Longguvai, Tavag, Kampil om nunu nopo oriitan dot napu varo ngoviai. Ongo azam madko manuk, karabau, sapi nga varo ngavi. Ilo poh kagi momidagang om mijuval ih Tonsung om ih savo dau sid ong kina om ongo sarip dot ongo banat, sada, timog om nunu.
Na norikot pokah monombitil banal ko agazo, aso banal kakanan tulun songpomogunan tu mananom nga amu momodsuni it ongo parai. Na it ongo ulun songtanop sori sitid pomogunan tu mogihim soluvan dot ongo kakanan om napu dit pioovit dioti. Na nilaan tulun dot varo ot ulun banalko lumundu. Na minomod rikot no yoti sori, na it Ivanan dit Anakvagu dino kah nga rumikot no sinokah nu mokiakan topot it Tanakvagu banalko humungot kadau, pokipapatazan dikou diri ih Tonsung om biano mokiakan kou no dau. Nga ih Tonsung ulun di avantang oh bahazan pinintoron no boh sino. It ulun dit momogauk dih Tonsung nga nokorikot ngoviai sino gamko minokimaaf banal yoti di kobuatano dioti dit gulu. Na nahandaman no dih Tonsung tobpinai dau kusai ih Goholu dinuat no dau inot ongulun kuran no nasib di Goholu nga ka dinot ongoulun ih Goholu nga mad ko ih Tonsung ie ulun dot lumundu.
Na it tanak Kusai di Tonsung om it Tanakvagu dinokah agazo no. Inot Tanak dino kah banal noko avantang ka nga banalko monongkingin dinot anak dot solutan. Adih.. banal ko avasi kagi inot Dazang. Kagi po, inot Solutan dino amu ih savo dau inot tanak dau Tondu ong amu kasavo inot anak dau Kusai om ih boros koduvo nopo om pakazan mosti ko bulavan om kasavo ogi. Na minongitung no vagu ih Tonsung kuran kihiman dot Bulavan Banat. Mad nahandaman dau it Pakazan Lambagan dau dot kisukolob om banat tondu. Ugaro nokah dau inot pakazan dau dit niatagak dau dot alaid no om imatai dau dot inot pakazan lambagan antad dot kuliit kazu dino najadi no Bulavan Pakazan.
Na nahandaman no dau it obpinai dau ih Goholu om pamanau no mogihim. Na it anak di Goholu dino kah nga anak dot Ondu. Minomoros no ih Tonsung dinot hal dino tu misalu no dot pakazan yoti tu it pakazan di Tonsung Pakazan Tondu om anak nopo dau om kusai na it pakazan dino itahak nobo dau sid anak di Goholu tu ondu. Na nining po di Goholu Minindakod no ih Goholu sid abai dot valai tu manganu dit Lambangan Kulit do Kazu. Suvai nokotigog ih Goholu tu it banat dau dino nga najadi Bulavan ih. Na minisalu nobo yoti. Na ka di Goholu "Oviton ku inot tanak ku dino dot ih pimot ku dit anak di Solutan ong kiginan dau" ka di Goholu.
Na suvab po diri ka minivozo no yoti do movit-ovit anak dioti dot kibanat ogi dot Bulavan dot Pakazan. Antad sid sodu, opondow ogi mato di Solutan tu mimot-imot dinot banat dot bulavan om imot dau inot Anakvagu om Sumuni nga banal noko Avantang om Avasi. Na kinodim no dau inot anganak dau mimot dinot anganak di Tonsung om ih Goholu nga ka dioti, "Amu kopimot okoi yadkiti ka kavantang om avasi oh Anakvagu om Sumuni" ka dioti. Na pinisavo no boh inot anganak dau om anganak di Tonsung om ih Goholu..
Navi Tangon....
Pengajaran : Orang yang suka berbuat baik, suka berusaha, rajin dan tidak berdendam akan mendapat mendapat balasan yang baik dari tindakan yang telah dibuat. Bersusah-susah dahulu, bersenang-senang kemudian.
KOLIBAMBANG OM IH KARA
Koimot-imot poh kah dini Vozoon dinot ongo Kolibambang (Banal ko agazo mad ko Lingkut ka) om ogumu minatai inot ongo ranzat dau, banal ko otikab banal ino ginavo dau om ohungot banal-banal. Kodimo no dau ino Vozoon do Kara ka tu kumijanji no do soira o piparangan dino ka. Nah kadi Vozoon Kara 7 tadau antad biano tuminong kouno siti kaa. Kadi Vozoon Kolibambang yadkino no bino kaa.
Manjadi minomonguli no bino tongo Kolibambang tu monimung dit ongo koruhang dioti. Na adau po dikotolu ka minamanau no laid ka yoti dino tu osodu banal ka inot kabanahan do kara. Mitalib po kah ino bahanan do Kolibambang kah, banal no kah ovongo ino tongo ulun kimot dot apodok agazo no ini ongo Kolibambang ka. Ka dioti, "Sumonggo kou ka dino Ambaza" ka dinot ongo Ulun. Pangambat nopo ka ino tongo Kolibambang, "Miparang okoi diti sidi oti Adara tu banal ko araat ma yoti" Ka dino Vozoon do Kolibambang. Vagu po ka di Kolibambang, "Opongo okoi po miparang rumikot kou no sori tu ogumu ma Kara apatai dati ma" ka di Vozoon Kolimbang. Na minitalib nobo ino tongo Kolibambang dino kah.
Na adau po di Koturu, nokorikot noh ino ongo Kolibambang ka. Sokoviai gi'ngis kara sino kavi, baiko ih Tutung amu minozo tu amu ingin yoti mozo miparang. Iri tongo kara dino kiongo kinit yoti do kazu pamabang. Manjadi timumpuu nobo yoti mimparang kah it ongo kolibambang dino urunan dioti ih mato do kara ka nga it ongo koruhang do kara mambang dino koruhang dot nurunan do Kolibambang. Na makin lumaid kumudik no banal ino ongo kara tu miobabang ih sakavi.
Na varo dot kalaxing anak do kara ka banal ko opintar ka, soira nurunan yosido, pongolopu no yosido dot kazu do kirouun ih om poloposo ogi dau sid vuros dau tu momugag dit ongo Kolibambang. Na song arab no bogima. koimot po dino kara vokon minomod susui noh bo yoti dino ka. Inot ongo kolibambang ino kadino nga makin lumaid makin kumudik ih. Kimot poh ka dino vozoon Kolibambang dino ka, minomoros no yosido sid Vozoon do Kara ka dau, "Mintoron tokou no bino Adara. Mad opunso tokou ogi. Imatai ka ino bangsa nu, torapat-rapat kou poh kogumu. Yokoi ih nga yad kino ih to songo rapat-rapat poh". Nga kadi kara, ''Ai amu miavi-avi tokou ih ka". Na amu no inambat dih Vozoon Kolibambang om tumulud no muli ka ih Kolibambang.
Na soira minuli ka ino tongo Kolibambang, rinazou no vagu dino tongo ulun, "Bah nopongo kou no naku miparang" ka dioti. Ka di Kolibambang, "Oo.. sori kou no ka di Kolibamang". Na it ongo ulun dino kah minamanu noh kah yoti tu mongoi dit ongo kara minatai. Sampai asadapan poh osuvaban poh yoti moninalau dinot tongo kara..
navi tangon...
Tuesday, January 13, 2009
Kamus Rungus
Y
Yokoi = Kami = We
Yoku = Saya = I
Yosido = Dia (Subjektif digunakan dalam penceritaan dan percakapan)= her/she
Yoti = Mereka = they
V
Vagas = Beras = Rice
Vagu = Baru =New
Vaig = Air = Water
Vakid = ceduk
Vakod = kaki palsu
Vanaan = Tangan Kanan = Right Hand
Varan = bekas
Varas = Putih berkilau
Varing = Nyaring
Varis = Kerabat
Varo + ada=Have/has
Vatu = stone
Vavong = perihal kekurang sedaran/kurang rasional mungkin (vavong kulzun = orang yang tidak rasional)
Vazau = Selesa dgn suasana persekitaran yg konsisten
Vazut = mencakar dengan jari
Vinaig = Bubur = Porodige
Vingkal = Terhunus
Vitilzon = Lapar = Hungry
Vogox = Babi = Pig
Vohig = Cecair
Vohung, bohung = bunyi seperti guntur dalam tanah
Vokon = other
Vokon = selebihnya
Vongkid = Menyambut Hayunan
Vongking = pijat
Vongkos = pembalut
Vongkung = Melengkung
U
Ulun = person
Ulun kosai = man (male)
Ulun ondu = woman
Umau = Minyak
Umbal = tanding
Umpungus = sesuatu benda yang diikat dengan rapi dalam sesuatu plastik, selimut, kain dll
Undu-undu = hati = heart
Unduk Ngadau = Ratu Cantik
Uva = fruit
T
Tadau = Hari = Day
Taduk = Lauk =
tagad = Ladang=farm
Tama = Bapa = father
Tamaha = tamak=greedy
Tambang = Rusa=deer
Tana = Tanah = earth (soil)
Tanak = Anak = child
Tandazag = Ikan Paus =whale
Tangon = Cerita=Story
Tanjag= hamburkan
Tappuz = Jiran terdekat
Tarob = Gerhana Bulan
Tasin = Garam = Salt
Tatavong = alat untuk hipnosis
Timadang = Tarap
Timai = Cuba lagi
Tiakan = ingin memakan
Tidi = Ibu,Emak = mother
Tigiran, Tugiran = Geram, gerigitan...
Timog = Selimut
Tinan = Badan = Body
Tiningulun = Orang-orang (untuk menghalau binatang)
Tinumintuvad (Tuntuvad)= dalam keadaan berdiri kepala diletakkan serata dengan kaki
Titimango'on = Keadaan dimana berkemungkinan mahkluk ghaib akan mengacau (ahli keluarga/saudara/sahabat/anak kecil yang ditinggalkan berseorangan )
Tizan = Perut = belly
To’un = Tahun = year
Tobuk =Rambut = hair
Tobvon = Halangan
Tobwirug = serupa anjing laut di paya masin
Todung = Hidung = nose
Togonok = lalat =
Tolingow =Telinga = ear
Tolu =Tiga= three
Tompoduson atau tadaktompodus) = Patah semangat =
Tompurinazou = Pepatung
Tomu, tamu = Pasar
Tomumuho = Ular Senduk =
Tongkuzu = ketam sungai
Tontiring = Cengkerik
Tontolu = Telur
Tontolu'ow = Kemaluan Lelaki
Topod, Popong = Nasi sejuk
Tudtul = siput sungai
Tukung = Nyamuk
Tulu = Kepala = Head
Tulun = Orang
Tumangkus, Manangkus = Berlari
Tumulud= Terbang =to fly
Tumunggol - bermakna bangkit tetapi bukan merujuk kepada orang yg bangkit. Tumunggol boleh di ertikan MUNDWOL, Mulzagoi merujuk kepada lelaki yg berahi...
Tumutud = Membakar =to burn (intr.)
Tusing = Kucing = Cat
Tuzog = anak kalabau =
S
Sada = fishSakoot =Rumput = grass
Sapol = Saki Baki (Makanan)
Sasarap = Pagi yg sudah terbit matahari
Savo = Panggilan bagi Suami atau Isteri = Husband or Wife
Sid =Di = at
Sikang = Sudu untuk makan
Sinsing'o = Menyelak, Mengangkat kain separuh ditangan atau kaki
Singot = Sengat
Siombo = Dimana = where?Sira = Bila = when?
Siti = Sini = here
Sobop = Sebab = because
Sodop = Malam = night
Sonit = kura-kura
Songkonihab = Semalam yang lalu (2 hari yg lepas)= Yesterday
Sori = Disana = there
Sosohuk = Penyenduk nasi
Sulungai =Menyuruh seseorang untuk menyarungkan sesuatu kepada orang yang lain
Sulzung, Ponulzung = PakaianSumazau, mandak = menari
Sumazou = kesana kemari
Sumori = pergi ke sana
Sumuni = gadis remaja & baru tumbuh
Sumunsui = Menyeberang
Susuvab, Kosuvabon = Pagi matahari belum terbit
Suval = seluar
Suvang =Masuk = in
R
Raha = Darah = bloodRahat = Laut = sea (ocean)
Rajavan = patung = Doll
Ralan = Jalan = road
Ramai-ramai = Majlis yg tidak melibatkan apa-apa upacara yg di lakukan secara tidak rasmi utk sesama keluarga
Rampam = Jari Kaki = foot
Rangalzau = rambutan
Ranggal, tobping = langgar =
Riniba = Manusia = Human
Rinujzak, Rinajuk = Lauk tidak di Goreng
Rombituvon, Korimbutu'on = Bintang yg kecil-kecil di langit -
Rondogung = sejenis kayu
Rondom = Gelap Pekat =
Ro'opuw = Sangat Banyak (selalunya merujuk kepada objek yang dijumpai dgn taksub cthnya: Buah, Ikan dll)
Rotop, rotup = tutup
Roun = Daun = leaf
Rumamai - Memeriahkan lagi keadaan suasana majlis dgn adanya aktiviti menari dan menyanyi
Rumandavi = Dewa Dewi yang punya kuasa ajaib
Rumidwi = mendidih
Rumikot = datang = to come
Rumilzik = menebas pokok seperti membuat ladang bukit
Rumosi = to fear
P
Pakugandang = Sesumpah = IguanaPalad = Tapak Tangan = hand
Paluw (bunyi: palzuw) = anak sungai =
Pangki = Kapal atau pesawat =
Pangki = kapal atau pesawat yg boleh terbang atau dalam air
Pantai = sand
Paragasu = Anjing Hutan = Wolf
Patai = to kill
Pavus = Kijang =
Pi'alatan = Diantara
Pirit = Pipit
Piumpugan = Persidangan =
Pizos = Ulat Bulu
Pogun, pomogunan = Dunia =
Pokook = cicak kubin
Pokook = Cicak Ubin
Pokozok = cicak
Pokozok = Cicak =Lizard
Poli’ad = Menolak = to push
Polihan = Tali = rope
Pomiutigan = simpan kira-kira
Pomurasan = Perwatakan
Pondzu = penyu
Ponuvoton = Jarang datang -
Potingkahang = Terkangkang
Pu’on = Pokok = tree
Puvatod, Papatod = Agenda =
Sunday, July 27, 2008
O
Obintiru = Cermat =
Obisuk = Pendiam
Obozingi = mempunyai sikap rajin, teratur/perfectionist
Odsit, untun = tindih
Ogilit = Rapat (berkaitan dengan persahabatan)
Ogolivong = keliru atau bingung
Ogumu = Banyak = many
Okodow = Keras
Okonod = Lambat
Okosog = mempunyai semangat kental
Oludow = Lembut = Smooth
Olungui = Sedih = Sad
Om = Dan = And
Ombolog = Burung = Bird
Omomol, orimomol, olzomi = lembut =
Ong = Kalau = if
Ongkovizau = Hati = liver
Onibak = Pendek = Short
Onining = Lut dengar/pandai dengar
Onippis = Nipis = thin
Onsi = Isi Daging = Meat (flesh)
Ontolu = Telur = Egg
Opi’it = Sempit = Narrow
Opodok = Kecil = Small
Opondow = Silau (sesuatu benda yang bercahaya atau bersinar-sinar)
Opurak =Putih = White
Orongow = Dengar = to hear
Osian = Kesian
Osibak = Rendah
Osilow = Kuning = yellow
Osingod = sempit = to smell (perceive odor)
Osiou = berani =
Osodu = Jauh = far
Osogit = Sejuk (Keadaan yang dirasai oleh tubuh badan) = Cold
Osogit =Sejuk = cold (weather)
Osomok = Dekat = near
Osorongot = Comel atau berkaitan dengan saiz..
Otogod = Benci
Otomon = damai = Peace
Otomow = Hijau = green
Otorinsuk = Mempunyai kreativiti dan minda yg tajam
Otu’u, otu'= uwdry (substance)
Otuvong = Gelap =
Ozopos = Basah = wet
N
Nababak = PecahNahandab, nandab = terbakar, Andab = kebakaran
Nakakan = sudah makan
Nakalapos = Terhumban
Namot, hiza = seangkatan, satu era, satu zaman, satu musim dll
Nansak = Masak
Naranggal = Telah dilanggar oleh sesuatu benda atau objek yang bergerak
Nasala = tersilap
Navanit = Kena Racun
Navong = kena hipnosis
Ngaran = Nama = Name
Ni'imbalatan = Di campur-aduk
Nilaan = Telah diketahui
Nohuzas = hancur dan lebur
Nosingot = Disengat
Nolungkab = Terbuka dari tempat melekat
Nokosiliuw = Telah Menjadi, sesuatu benda atau objek yang bertukar kepada rupa bentuk yang lain
Nokosuvang = Telah memasuki, dimasuki
Nokotigog, Nokotikab = terkejut
Nokotongkizad = Berpisah
Nokumpit = Kemek
Nolopu = Ranting Pokok patah
Nolonuk = Melecur
Nompus = Tamat/habis = The End
Nopikol - Terlipat
Nopopod = Batal = Cancel
Nopopok = tergendala =
Nopuad - Tumbang secara di sengajakan
Nopupulzahan = tak tau sebut dalam melayu mungkin "terkejut + tak ketentuan, berserabut fikiran mungkin."
Norobok = rotten
Nosuad = Tumbang
Nosuvangan = Kata kerja iaitu perbuatan yang telah dimasuki sesuatu
No'ousu = Beranak
Nosil'euw = menyebabkan bertukar, berubah
Notizanan = Perbuatan yang menyebabkan gadis/perempuan mengandung
Notului = Telah dilanggar oleh seseorang secara tidak sengaja
Nunu = what?
Nunuk = Pokok Ara
Nyawa = Sukud
Sunday, July 27, 2008
M
Madsa=menetasMagahas = Memungut hasil
Magahau = satu upacara Keramaian suku kaum rungus
Magamut = dumadang sid apui.. (mendekat dengan api untuk dapatkan haba.. kerana sejuk)
Magarip = Keadaan anak kecil yg sedang Sakit
Magasu = Memburu = to hunt (game)
Magkalu-kalu = kemungkinan
Mamabat = memendekkan tumbuhan rerumput dengan parang
Mamanau = Berjalan = to walk
Manahak = Memberi = to give
Manampangi = musim tengkujuh
Manarik = ditarik = to pull
Mandahatan = Biawak =
Mangavid = memegang = hold (in hand)
Manuk = Ayam = Chicken
Matai/Minatai = Mati = to die
Mato = Mata = Eye
Mavong = berayun
Mazad = apabila
Maza-kaza / Lumundu = Kaya-raya
Mazid = peralihan
Mihiza = Bersama = Together
Mihukum - Pertemuan utk menentukan hantaran kawin atau perbahasan, perdebatan tafsiran adat-adat momogun
Miizo = bersekutu
Milu'u = serupa, mirip
Mimomoi = bermain = to play
Minagandaha atau mogonda'a = menziarahi =
Minggama-gama = sedang melakukan, sedang mengerjakan, sedang membuat kerja
Minggolou = pening-pening
Minitumpiku = Buat U' Turn = to turn (veer)
Minituvarig = Patah Balik
Minokiakan = telah meminta makan
Mintozog = Berenang = to swim
Mintunob/migintunob = tak tau apa dalam bahasa melayu
Minturug = berpusing
Minum, mong'inum = Minum = to drink
Mioduw = Bergaduh = to fight
Mirogop = gotong royong dalam jumlah tak lebih 10 orang
Miroyong = gotong royong dalam jumlah yg ramai biasanya satu kampung
Mirugi = Pertemuan utk menjatuhkan denda, sogit atau pangaraha
Misamung = Berjumpa
Misimomoi = bermain = play
Misingkavaro = Bergurau
Misingkokiagama = pura-pura mengamalkan, pura-pura ada amalkan
Misompuru = Bersatu =
Misisingkavaro = Bergurau Senda (dalam keadaan yang ramai)
Mituvong = Mendung = cloud
Miumpug = Mesyuarat
Modop = Tidur = to sleep
Modopodop = Berbaring = to lie (on side)
Modsu = Manid = to wash
Mogihad = nangis
Mogkukut = Menggaru = scratch (itch)
Mogom = duduk = to sit
Mokiakan = meminta makan
Momihid = melap = wipe
Momilai = Membaling = to throw
Momobog = Memukul = to hit
Momogurab, mongogurab = menebas semak samun dgn parang
Momoros = Bercakap = to say
Momuhobo = Bernafas = to breathe
Mongalapak = Membelah = to split
Mongi’it = Menggigit = to bite
Mongilob = Muntah = to vomit
Monginakan = Makan tengahari atau malam /Makan dgn cara yg tradisi
Monginakan, Mangakan = Makan
Mongindolongoi = Menyanyi = to sing
Monginsakot = merumput (buang rumput di bawah padi dan sbg)
Mongirak =Ketawa = to laugh
Mongitung = berfikir
Mongitung = Berfikir = To think
Mongivas = menghadiri undangan pesta
Mongizap =Mengira = to count
Mongodula = Meludah = to spit
Mongogos = mengikat = to tie
Mongogot = mengikat dengan kuat = to squeeze
Mongolumbatos = terus terang
Mongukad = menggali = to dig
Mongutig = Menyapa, Menegur
Monibas = menebas = to cut (with knife)
Monigup = Merokok = to smoke
Monombitil = satu keadaan kelaparan yang sangat dashyat
Monobok = menikam = to stab (or stick)
Monombil = menjahit = to sew
Monosop = Menyedut = to suck
Monovuruk =1. memperkatakan sifat angin yang meniup. 2.Menganginkan (angin buatan spt kipas) to blow (wind)
Movong-Lovong = bodoh-bodoh
Mugad = dalam konteks ini merujuk kpd "tindakan berpegang" kpd objek yg di yakininya..
Mugad = pergi =go
Mugamut = keadaan terus berakar / sedang berakar/sedang bertapak
Mugavid = berpegang kepada dasar yang asli/pendirian yg benar
Mugazid = beredar atau pergi kepada keadaan yang lebih maju.
Murulun = Aliran Air = to flow
L
Laid = Yang telah Lalu =oldLangau = lalat biru –
Lanjzag = dedahkan
Lansad=baring istirahat
Lazag = kapal besar yg hanya pakai layar pada zaman dahulu
Li’isun = Asap = smoke
Li’ou = Leher = Neck
Likud = back
Limbata = lintah air =
Limbatok = lintah pacat =
Limo = Lima = five
Linsow = Biji = seed
Linuap = Lemak dalam badan
Linumusut = menyusut kedalam tanah
Linusuvon = Dunia yang hampir Hari Kiamat
Lizabo, sukabo = buka = Open
Lontugi = Gonggok
Lo'obong = Kubur
Lovong = bodoh
Lumangad, Langad = Rindu = Miss
Lumantong = to float
Lumaping = Tinggal dirumah orang
Lumonit = Bengkak = to swell
Lumusu = menyelam
Lunok = Lemak
Lunok, Hunok(Rungus Gonsomon) = Lemak
Lunsut = Gempa
Sunday, July 27, 2008
K
Kabang = Mulut = MouthKahau = Sejenis Parasit dalam Binatang (Hama)
Kakamot (kakamot lebih kepada maksud perkakasan) = barang = Things
Kakanan = Makanan = Food
Kakang = anak vogok =
Kalu = Mungkin
Kaparazan = Musang =
Kara = Monyet
Kavad=gayut
Kavanit = Racun
Kavid = pegang dengan erat
Kavong = perasaan berayun mungkin pening kepala
Kavut = Embun = fog
Kazu =Kayu = stick (of wood)
Kigamaon = ada kerja yg sedang di lakukan
Kinumau, Ginuring, Ginuhing(Rungus Gonsomon) = Lauk di goreng
Kinuppi = Air tapai yg di campurkan Air + Gula
Kogiu = Orang Utan
Kokingis = Senyum
Kokirum=Tersengih
Kokorob=sabit
Kolibambang = Rama-rama
Kolobintang = Bintang = Star
Ko'opusan, koginavaan = kekasih =
Kosidung = Tersandung
Kosuvabon = masih pagi buta..
Kotob=gunting
Kovi’ai = Semua = All
Kovit = mampu
Kozo, kozon, Mozon, kadwan, kadwa = jangan
Kulit = Kulit = skin (of person)
Kumilong = Membengkok
Kumpit = Kapal =
Kumpit = perahu yg boleh muat 10 orang
Kutu = Kutu = louse
Sunday, July 27, 2008
I
Ikau = Engkau = thouIko’u = Kamu = you
Iku = Ekor = tail
Ila’an = Tahu = know (facts)
Inakan = telah di makan
Ingkakat =Berdiri= to stand
Isai = Siapa = who?
Iso = Satu = one
Iti = Ini = this
H
Hakod = legHavong/Hovong = sesuatu yang macam kurang waras
Hizu = Ikan Jerung = Jaws
Hodi = Itu = that
Hogis = merujuk kepada keadaan tidak bersih spt lantai yg terdapat pasir, kotoran dll
Humazad = ikut serta, melibatkan diri
Humungot = Marah = Angry
Huntung = Hayat
G
Gagamaon = kerja khusus yg selalu di lakukanGama = buat, lakukan, kerjakanGamou = OvumGamut = Akar = rootGanawari/ganavari/(ganavahi =rungus gonsomon) = Ulang Tahun = BirthdayGantaralan = cicak bersisikGata = Katak = FrogGazad = ajakGazap = kalau saya tak silap ialah Kipas macam raja dulu-dulu punyaGazat = tarikGibang = Tangan Kira = Left (Hand)Ginaza'u = NasiGinuring, ginuhing, kinoring = Goreng =Gizuk = Ulat = WormGomutan, gombui = ikan keli =Gongkoring/gantaralan=mengkarungGotu = Air ManiGovuton = Hutan = ForestGugundai=Rambut palsuGuguntal/goholu= Antan panjang untuk lesung kayu (onsung)Gulupu = siput babi sungaiGumama- melakukan kerja di ladang, sawah, di tempat kerjaGuvas = TubuhE
Ela'ani = Sesuatu Perkara yang Diketahui
Emoot = nampak = to see
Entangai = tunggu dan lihat
D
Dahai= kepunyaan kamiDati = andaian sahajaDavong = AyunanDazung = ayunan yang di buat orangDikau, dika = kepunyaan andaDikou= kepunyaan kamuDila =Lidah = TongueDioti = kepunyaan merekaDohon = kepunyaan sayaDudul, nokodudul = terkandas Duku = anak anjing =Dula = ludah Dumarun = Hujan = to rainDupot = Haiwan = AnimalDuvo =Dua = TwoC
Cacamot=Alat Mengetam PadiColompisau = Burung Layang-layang
Comburongo = Sejenis Rumput yang Berbau Harum untuk menghalau makhluk gahib.
B
Badi = Pekan, Tamu =Bahul = Pantun
Bakas = Babi Hutan = Pig
Bakul, saup =bakul =
Banal = Betul = right (correct)
Banat= Pakaian = Dress
Bantaran = Jambatan
Barat = Angin = Air
Barat =Angin = wind
Bariuw = Mata Juling
Batad = Tembikai Liar (Rungus sahaja ada tembikai ini)
Bavang =Sungai = river
Bavong = menghayunkan diri
Bidai/rampai = Sidai
Bihis = titisan (merujuk kepada air liur)
Binahang = Cahaya
Bobolizan, Rungus Gonsomon = Bobohizan = Imam
Bodung = Ikan Belut
Bohulun = Ayam Hutan
Bolunan = Nanah yang pekat
Bongiuw = Burung Helang
Bongol = serupa anjing laut di sungai air tawar
Buhazo = Buaya = Crocodile
Buluntung = Pelangi
Bulukun = Tenggiling
Bungoliu = ular air
Buntung = Mayat =
Burul = Gunung = mountain
Butul = Bukit
Buvang = Beruang = Bear
A
Aa'kanon = tidak akan di makan
Abwagkos, Apangit = Berinisiatif, rajin
Adau = Matahari = Sun
Agaan, omingi = ringan
Agahui, alzavoi = kurus
Agama = baik di lakukan, baik di buat, baik di kerjakan, satu susunan nilai-nilai atau hukum yg baik dilakukan.
A'gamaon = tidak di lakukan atau tidak di kerjakan.
Agazo = Besar = Big
Agum = Tiram
Aitom = Hitam = Black
Akahag= perempuan getek lah orang bilang
Akanon = makanan yg sedang di hidangkan dan akan di makan sebentar lagi
Akapal = Tebal = thick =
Akaza = Benda yang Melengkung
Ala’ab = Tebal = wide
Alad = Kepak = wing
Alahis = lurus = straight
Alambat = Jarang
Alasu = Panas = warm (weather)
Alaab = lebar
Alangkas = Pantas/Cepat
Ali-ali = sihat = well
Alud = perahu yg di muat 2 atau bawah 5 orang
Amu = Tidak = Not
Anaru =Panjang = long
Anau = tawar
Andus = Aman =
Angarol = parang tumpul = dull (knife)
Angsa = patuk, kansa
Apadwot =Jarang antara jarak
Apangit = Pandai =Clever
Aparad = kasar =
Apat =Empat = four
Apui = Api = fire
Ara’at = Jahat = Bad
Aragang = Merah = red
Aratu = Jatuh = to fall (drop)
Asakau = Kotor = dirty
Asamod = Penyayang
Asampit = kesusahan
Asavat = Tinggi
Asazou = Tidak boleh duduk diam
Asu = Anjing = dog
Atarang = sharp (knife)
Avagat = Berat
Avagot = heavy
Avan = Awan = sky
Avantang = Baik
Avanus = Mulia
Avasi = Cantik = Beauty
Avu = ashes = dust
Azami = Sejuk (Sesuatu benda yang disentuh)